Demir eksikliği, vücudun demir mineraline duyduğu ihtiyacın artması ya da tüketilen besinler tarafından vücuda alınan demirin gerektiği gibi işlenememesi nedeniyle ortaya çıkan demir eksikliği kansızlık yani anemi hastalığının başlıca nedenlerindendir. Demir, kan ile oksijenin taşınmasını sağlayan kan hücrelerinin üretiminde kullanılan önemli bir mineraldir. Vücutta yeteri kadar demirin olmaması kan hücrelerinin üretimini olumsuz yönde etkiler ve zamanla hücre sayısında azalma yaşanır. Hücre sayısı azaldıkça hücre ve dokulara taşınan oksijen oranı azalır. Bu durumda organlar fonksiyonlarını gerektiği gibi yerine getiremez. Vücut bu aşamaya ulaştığında demir eksikliği belirtileri yaşanmaya başlar.

Demir eksikliği belirtileri kırmızı kan hücre sayısının ne düzeyde azaldığına bağlı olarak farklı şekillerde seyredebilir. Bazen hafif belirtiler ortaya çıkarken bazen günlük aktiviteleri olumsuz yönde etkileyecek belirtiler yaşanabilir. Belirtiler vücudun demire ihtiyacı arttıkça ve demir eksikliği kansızlık yani anemiye dönüştükçe ortaya çıkan şikâyetler şiddetlenebilir.

Halsizlik: Demir eksikliğinde en sık rastlanan belirti halsizliktir. Kişi demir eksikliği nedeniyle aşırı yorgunluk ve enerji azlığı yaşayabilir. Dokulara ulaşan oksijen miktarı azaldıkça vücut yeteri kadar enerji üretemez ve vücut doğal olarak halsiz ve güçsüz düşer.

Solgun Cilt: Demir eksikliği nedeniyle yaşanan kan hücresi azlığı cildin soluk bir görünüm almasına neden olur. Dudaklar, dişetleri ve ağız içi normalden daha soluk olabilir.

Çarpıntı: Ara ara yaşanan kalp çarpıntısı demir eksikliği nedeniyle yaşanıyor olabilir. Kalp dokuları demir eksikliği nedeniyle oksijen ihtiyacını karşılayamadığı için normal hızından daha fazla çalışır ve dolayısı ile çarpıntı yaşanabilir.

Yenmemesi Gereken Şeyleri Yeme İsteği: Tıpta pika olarak tanımlanan yenmez şeylere karşı aşırı istek hissi demir eksikliği belirtileri arasında yer almaktadır. Daha çok çocuklarda görülen bir durumdur.

Kaygı Hissi: Vücutta yaşanan demir eksikliği nedeniyle kanda yaşanan oksijen azlığı sinir sistemini olumsuz etkiler. Beraberinde kaygı ve sinirlilik hali yaşanabilir.

Saç Dökülmesi: Demir eksikliği anemiye dönüştüğünde ciddi anlamda saç dökülmesine yol açabilir. Vücutta azalan oksijen oranı nedeniyle saç köklerine yeteri kadar oksijen gitmez ve bu durumda saç dökülmesi yaşanır.

Konsantrasyon Eksikliği: Beyin hücrelerinin fonksiyonel olarak çalışması için gerekli olan demir yeteri kadar karşılanamazsa hafıza ve konsantrasyon kaybına yol açabilir.

Demir eksikliği birçok nedene bağlı olarak ortaya çıkabilir. Ancak bu nedenler iki başlık altında toplanabilir;

Artan Demir İhtiyacı: Özellikle çocukluk döneminde hızlı büyüme vücudun demir mineraline olan ihtiyacını arttırabilir. Bu durumda bazı çocuklarda yalnızca beslenme ile demir ihtiyacı karşılanamaz. Bu sorun uzun vadede devam ederse demir eksikliği yaşanabilir.

Gebelik döneminde de tıpkı çocukluk döneminde olduğu gibi vücut demir mineraline daha fazla ihtiyaç duyar. Gebelik döneminde demir eksikliği sık yaşanan sorunlar arasındadır. Yine şiddetli âdet kanamalarında da demir ihtiyacı artabilir ve demir eksikliği yaşanabilir.

Kan kaybı yaşamak bir diğer demir eksikliği nedenidir. Kanamalı mide ülseri ya da sık aralıklarla kan vermek kan kaybına neden olabilecek durumlar arasındadır. Bu gibi durumlarda demir eksikliği ortaya çıkabilir.

Vücudun Demiri Gerektiği Gibi İşleyememesi: Vücuda bitkiler tarafından alınan demir hayvansal gıdalar tarafından alınan demirden 2-3 kat daha az emilir. Dolayısı ile vejetaryen ağırlıklı beslenen kişiler de demir eksikliği yaşanabilir. Et tüketiminden kaçınan kişiler diyet listelerini dikkatli hazırlamalı ve demir açısından zengin gıdalar ile beslenmeye özen göstermelidir.

Kullanılan bazı antiasit ilaçların çok fazla alınması demir emilimin olumsuz yönde etkileyebilir. Bu tür ilaçlar mutlaka doktor kontrolünde bilinçli bir şekilde kullanılmalıdır.

Kişi yukarıda sayılan belirtileri yaşadığını hissettiğinde mutlaka doktora başvurarak kanda demir oranını ölçtürmek için bazı testlerin yapılması gerekir. Kanda demir oranını tespit etmek için doktor birkaç tane test isteyerek demir eksikliği teşhis edebilir.

Hemoglabin Testi: Test kanda oksijen taşınmasında görevli olan hemoglobin protein miktarını tespit etmek için yapılır.

Hematokrit Testi: Kırmızı kan hücrelerinin kan hacmi oranını ölçmek için yapılan bir testtir.

Tam Kan Sayımı: Kırmızı kan hücresi sayısını belirlemek için uygulanan bir testtir.

Serum Ferritin Testi: Vücutta ne oranda demir depolandığını tespit edebilmek için yapılan testtir.

Serum Demir Testi: Kanda bulunan demir miktarını tespit etmek için uygulanır.

Doktor tarafından uygulanan kan testi sonuçları değerlendirilerek demir eksikliği olup olmadığı belirlenir. Demir eksikliği neden kaynaklanıyorsa nedene yönelik tedavi başlatılır. Demir eksikliği mide ülseri kaynaklı gelişmişse ilk olarak ülserin tedavi edilmesi gerekir. Ayrıca uygulanacak tedavi yöntemlerinde kişinin yaşı ve sağlık durumu ön planda tutulur.

Doktor yaşanan demir eksikliğinin uygun bir beslenme programı ile giderilemeyeceğine karar verirse demir takviyeleri reçete edebilir. Reçete edilen takviyenin yeterli olup olmadığını anlamak için bir süre sonra tekrar gerekli testlerin yapılması istenir.

Eğer demir eksikliği beslenme ile giderilebilecekse doktor demir ağırlıklı bir beslenme programı tavsiye edebilir. Bu durumda doktor hastayı Uzman bir diyetisyene yönlendirir.